روشی ساده برای به حداقل رساندن آسیب آتشنشانان با مواد شیمیایی خطرناک حین حریق، پس از آن و بین دو حریق
در سال 2006 یک ایستگاه آتشنشانی در شهری کوچک واقع در شمال کشور سوئد شروع به اجرای استراتژیهای ساده نمود تا اثرات منفی اطفای حریق بر روی پرسنل و آتشنشانان را به حداقل برساند. این برنامه به قدری موفق بود که منجر به دریافت جوایز متعدد و گسترش در سایر کشورهای اتحادیهی اروپا شد. برنامهی نامبرده تحت عنوان «آتشنشانان سالم» آغاز به کار نمود، اما پس از گسترش، به مدل Skellefteå (نام شهری که این طرح در آن برای اولین بار اجرا شد) شهرت یافت. در سال 2011، مدل Skellefteå جایزهی معتبر عملکرد رضایتبخش را از آژانس اروپا برای ایمنی و سلامت دریافت نمود و موفق شد تحسین بینالمللی را بهدست آورد. هر دو مؤسسهی اتحادیهی صنعت اروپا و فدراسیون اروپایی اتحادیههای خدمات عمومی در سال 2012 این برنامه را تصویب نمودند.
تأکید اصلی
آتشنشانان بیشتر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به بیماریهای خطرناک هستند. در سال 2007، سازمان سلامت جهانی (WHO) اعلام کرد که رابطهای میان شغل آتشنشانی و ابتلا به سرطانهای غدد لنفاوی، پروستات و بیضهها وجود دارد. آتشنشانان ممکن است از مشکلات و بیماریهای دیگری نیز رنج ببرند که به سرطان ارتباطی ندارند؛ نظیر بیماریهای قلبی، سیستم ایمنی، ماهیچهها، سلولهای عصبی، اختلال در هورمونها و شاید حتی تولید مثل آنان. تقریباً در همهی حریق ها با آزاد شدن مواد خطرناک و مضر روبرو هستیم که بسیاری از این مواد نیز ناآشنا هستند. بنابراین، آتشنشانان از ماسکها و دستگاههای محافظت کنندهی گوناگونی استفاده میکنند. تمرکز برنامهی Skellefteå بر روی دستیابی به رویکردهای ایمنتر برای مواجهه با لباسها و تجهیزات آلوده است، به ویژه پس از اینکه عملیات به اتمام میرسد. این برنامه شامل کارهای روتین در محل حادثه، حین نقل و انتقالات و در هنگام بازگشت به ایستگاه آتشنشانی میباشد.
به طور خلاصه، این برنامه تذکرات ساده و پر کاربردی را ارائه میکند تا بتوان خطرات مواد سمی که آتشنشانان در معرض آن قرار میگیرند را به حداقل ممکن برساند که این کار منجر به افزایش ایمنی محیط کار و عملکرد بهتر آنان خواهد شد.
لحظات خطر
شغل آتشنشانان به جهت سر و کار داشتن با حریق، به خودی خود شغلی پر خطر به شمار میآید، اما عوامل دیگری نیز هستند که خطرات این کار را افزایش می دهند:
خطرات پنهانی که اغلب ممکن است آتشنشان آنها را تشخیص ندهد؛ مانند عدم تشخیص مواد سمی از طریق بو یا مزه. حتی ممکن است انعکاسهای اشک و سرفه بیحس شده و یا آسیب دیده باشند.
تغییر شیفت کاری ممکن است منجر به ایجاد استرس و فشارهای فیزیکی و ذهنی شود.
حرکات فیزیکی شدید و فشار دمایی، عوامل خطر آفرینی هستند که ممکن است بر روی حرفهایترین آتشنشانان نیز تأثیر بگذارند.
در نظر گرفتن آتشنشانی، به عنوان یک هویت، نه یک حرفه: بیشتر پرسنل آتشنشانی و عموم مردم، اغلب آتشنشانی را به عنوان یک هویت میبینند نه یک عنوان شغلی. شاید به همین دلیل باشد که بسیاری از آتشنشانان کارشان را به عنوان شغلی برای تمام طول زندگی خود میبینند. استخدام طولانی مدت به معنای قرار داشتن در معرض خطرات به مدت طولانی است.
ساختار سه گانهی مدل Skelleftea
از آنجا که Skelleftea بر روی مواد خطرناک ناشناخته تمرکز دارد، موضوع گازهای حاصل از احتراق، نقش مهمی در این برنامه بازی میکند. حرارت و شعله میتواند بیش از 400 مواد مضر مختلف تولید کند، از جمله بنزن، دی اکسین، فرمالدئید، هیدروکربنهای پلی آروماتیک و وینیل کلرید. این مواد تنها از 7 نوع پلاستیک معمولی به دست میآیند. گازهای تولید شده از احتراق در یک خانه، بسیار بیشتر هستند. آتشنشان ممکن است به سه گونه در معرض این مواد خطرناک قرار گیرد: تنفس (دم)، جذب پوست و بلع.
درک فرآیند دم ساده است: اگر از ماسک محافظ تنفس استفاده نشود، حتی برای زمانی بسیار کوتاه، آتشنشان مسلماً مواد حاصل از سوختن هوا را تنفس خواهد کرد.
جذب پوست میتواند فریبنده باشد. نه تنها باز بودن هر بخش از لباس آتشنشانی در حین عملیات میتواند راه ورودی برای آلایندهها به بدن باشد، بلکه حتی برخورد دستکش کثیف با پوست نیز مواد خطرناک و ناشناخته را وارد بدن خواهد نمود. این نکته به ویژه زمانی اهمیت دارد که پس از کار لباسها و تجهیزات خیس شده را پیش از خشک کردن درآورید. علاوه بر این مواد شیمیایی معمولاً توسط پوست گرم و عرق کرده جذب میشود.
بلعیدن مواد خطرناک ممکن است زمانی رخ دهد که هیچ گونه محافظ تنفسی را استفاده نکرده باشید یا اینکه برای لحظهای آن را بردارید. بیشتر بلعهای خطرناک پس از پایان کار انجام میشوند، زمانی که آتشنشان میخواهد غذایی بخورد یا از خوردن یک شکلات یا جویدن آدامس لذت ببرد، نوشیدنی بنوشد یا سیگاری بکشد. بطری، ظرف، جعبهی لوازم و حتی انگشتان فرد ممکن است آلوده باشند. به علاوه، تنها بلیعدن بزاق نیز ممکن است مواد غیر مضر را فعال و به مواد خطرناک تبدیل سازد. این سه عامل، راههای ورود مواد خطرناک به بدن هستند. نبود ویژگیهای قابل تشخیص در بسیاری از مواد خطرناک ممکن است منجر به عدم استفاده از لباس و ماسک محافظ در زمان نیاز شود. برخی آتشنشانان ممکن است به تمرینات ساده و بیتأثیر بسنده کنند؛ مانند نفس کشیدن با بینی با این باور که موهای بینی مواد خطرناک موجود در هوا را فیلتر میکنند (تصوری اشتباه)، نگه داشتن نفسشان یا سعی در کمتر نفس کشیدن (مضر) یا قرار دادن بازو یا یقه در مقابل مجاری تنفسی (بی فایده).
ترکیب کردن
مشکلی که در شغل آتشنشانی وجود دارد آن است که در محل کار آنان نه تنها آلایندههای ناشناخته وجود دارد، بلکه اغلب این مواد بیش از یک نوع هستند. یک ماده شیمیایی زمانی که با مواد دیگری ترکیب شود، میتواند آسیب بسیار بیشتری نسبت به هر یک از مواد به تنهایی وارد سازد. همانگونه که اشاره شد، یک مادهی شیمیایی ممکن است به تنهایی مضر نباشد، اما زمانی که با بزاق ترکیب میشود مادهای خطرناک را تشکیل دهد. اثرات حاصل از ترکیب دو یا چند مادهی شیمیایی میتواند به درجات زیر تقسیم شود:
- بی اثر باشد.
- اثر آن اضافه شود (هر ماده، اثر مضر خود را داشته باشد).
- اثر ضدیت (مواد، یکدیگر را خنثی کنند).
- اثر سینرژیک یا هم افزایی (اثر ترکیبی بیش از اثر هر مادهی شیمیایی به تنهایی باشد).
مدل Skelleftea چیست؟
مدل Skelleftea کارهای روتین، تمرینات و جریانات کاری را شامل میشود که میتوانند به راحتی و بدون صرف هزینهی زیاد اجرا شوند. این برنامه زنجیره ای از فعالیتهای مبتنی بر یک هرم سه وجهی است:
- دانش و بینش کافی برای پذیرش تغییر. با داشتن اطلاعات کافی در ارتباط با خطرات ممکن و نیز چگونگی قرار گرفتن در معرض این خطرات میتوان آن را به حداقل رساند، آتشنشانان دیدگاه بسیار بهتری در این زمینه خواهند داشت، و دلیل آن همکاری، مشارکت و اجرای تغییرات ساده اما ضروری است که باید در ایستگاه آتشنشانی، داخل وسایل نقلیه و در حین انجام کار صورت گیرد. دانش بهتر نیز برای حذف روشهای قدیمی، کارهای روتین کوچک و تمرینات اشتباه و ناکامل، ضرورت دارد.
- کارهای روتین و جاری عبارتند از 1) انتقال آتشنشانان به محل وقوع حریق، پوشیدن لباسهای تمیز، حمل تجهیزات تمیز و سوار شدن در وسایل نقلیهی پاکیزه؛ 2) مراقبت شخصی آتشنشانان از خود و 3) عوض کردن لباس خود با لباسهای تمیز پیش از بازگشت به ایستگاه آتشنشانی، پوشیدن لباسهای تمیز در کامیون آتشنشانی و جدا کردن کامل خود از همهی لباسها و تجهیزات آلوده. در ایستگاه آتشنشانی، تمامی اشیای آلوده باید فوراً تمیز، شسته و آماده برای عملیات بعدی شوند.
- ابزارها ممکن است شامل سادهترین تجهیزات باشند، از جمله محفظههای نگهداری از شلنگهای آتشنشانی و یا موارد و اشیای پیچیدهتری نظیر دستگاههای شستشو و ضدعفونی کننده.
برخی نکات مربوط به پس از کار
مدل Skelleftea توصیه میکند که برخی دستورالعملهای بسیار ساده باید همیشه و در هر عملیاتی اجرا شود. بیشتر دستورالعملها باید حین انجام کارهای روتین بعد از عملیات رعایت شوند:
- تجهیزات در مسیر بازگشت به ایستگاه نباید استفاده شوند؛ به ویژه در داخل کابین ماشین آتشنشانی.
- کلاه، دستکشها، لباسها یا چکمهها نباید با دست بدون پوشش گرفته شوند.
- فراموش نکنید که کلاه به صورت و دهان نزدیک است، بنابراین به راحتی آلودگی را منتشر میکند.
- کف چکمهها معمولاً دارای شیارهای عمیقی است که میتواند مواد خطرناک را جذب کند.
- تجهیزات تنفسی اغلب خیلی زود از بین میروند. فیلتر تنفسی آنها باید مرتباً تعویض شود. یک فیلتر تنفسی باید همیشه بخشی از وسایل اولیهی آتشنشان باشد و داخل یا روی لباسها نگاه داشته شود.
- تجهیزات آلوده نظیر تجهیزات تنفسی، ابزارها، دوربینها و غیره باید در مسیر بازگشت به ایستگاه، داخل ظروف در بسته قرار گیرند و از کارکنان و کابین کامیون آتشنشانی دور باشند. در مورد لباسهای آلوده نیز به همین ترتیب است.
- لولههای آب آتشنشانی بهتر است در آب قرار داده شوند.
- کارکنان باید تنها در صورتی سوار کامیون شوند که لباسهای تمیز پوشیده باشند.
- در ایستگاه آتشنشانی، همهی تجهیزات و لباسها باید بلافاصله شسته و تمیز شوند.
- در هنگام رسیدگی به تجهیزات و لباسهای آلوده، باید از ماسکها و پوششهای محافظ پوست و مجرای تنفسی استفاده کرد.
- معمولاً کارهای روتین ضدعفونی کردن توسط یک نفر آغاز و توسط شخص دیگری تکمیل میشود.
تمرینات در ایستگاه آتش نشانی
این خطر وجود دارد که تمرینات ایستگاه آتشنشانی به عملی روتین تبدیل شود و به جهت عادت شدن، عملی عادی در نظر گرفته شود: چرا که افراد به این مواد بیتفاوت میشوند، حتی اگر خطرات آنها واضح و آشکار باشد. بیشتر اشتباهات روتین در ایستگاههای آتشنشانی تنها با چند عامل زیر ایجاد میشود:
- بی دقتی (خستگی، بی انگیزگی در کار)
- فرهنگ (ما همیشه این کار را به این روش انجام دادهایم)
- منطق (ساختار تفکرات و جریان کار)
- نداشتن دانش کافی (بی توجهی سهوی یا عمدی نسبت به خطرات)
- رفتار (شاید تحت تأثیر رفتارهای همکاران)
برخی از این لغزشها میتوانند به صورت خطاهای سهوی ایمنی باشند؛ همچون دست زدن به جعبه ابزار بدون ضدعفونی کردن یا شستن آن. اشتباه بزرگ و رایج دیگر این اعتقاد است که دستگاه تنفسی خیلی زود مجدداً به کار میرود، بدون اینکه دوباره تمیز شود.
چک لیست اولیهی ایستگاه آتش نشانی
باید ضدعفونی کردن وسایل و ابزارآلات، دستگاههای تنفسی و سایر تجهیزات بلافاصله پس از بازگشت را در کارهای روتین و همیشگی قرار داد.
ابزارآلات و تجهیزات در مسیر بازگشت به ایستگاه، به صورت جدا از کارکنان منتقل شوند.
ابزارآلات و تجهیزات پس از هر بار استفاده، شسته و خشک شوند.
لباسهای خارجی به صورت مجزا از سایر لباسها، رسیدگی و تمیز شوند.
دستگاههای تنفسی پیش از چک، تست و تعمیر، ضدعفونی گردند.
همان روشها بعد از بروز حوادث، چه با اضطرار زیاد و یا کم اجرا شود. همچنین پس از تمرینات آموزشی نیز این نکات رعایت گردد.